Сценарии мероприятий по патриотическому воспитанию
«И мужество, как знамя, пронесли…»
(урок мужества для учащихся 7-8 классов)
Цель:
- формирование гражданско-патриотических качеств личности учащихся через приобщение к страницам военной истории.
Задачи:
- воспитывать уважительное отношение к ветеранам Великой Отечественной войны, к непреходящим достижениям прошлого;
- формировать чувство преемственности между прошлым и настоящим, высокое сознание воинского долга;
- развивать творческие способности учащихся, коммуникативные навыки и умение вести дискуссию.
Форма проведения: литературно-музыкальная гостиная.
Оборудование: фотографии с видами разрушенного Минска ; фотографии из книги «Великая Отечественная война 1941-1945 г.г. в фотографиях и кинодокументах»; видеомагнитофон, кассета с фрагментами документальных фильмов о войне; мультимедийная презентация; магнитофон, фонограммы песен «Ах, война», ансамбля «Песняры», «Каждый четвертый», «Священная война»; выставка книг о Великой Отечественной войне, рисунки детей; карта военных действий 1941-1945 г.г.
Подготовительная работа: подбор научно-методической, публицистической и художественной литературы, организация выставки литературы, подбор слайдов для презентации , музыкального сопровождения, оформление актового зала, приглашение гостей на мероприятие.
Ход мероприятия
Диктор: От Советского Информбюро! 8 мая 1945 года в Берлине был подписан акт о капитуляции Германии. Великая Отечественная война, которую вёл советский народ против немецко-фашистских захватчиков, победоносно завершилась.
(звучит мелодия песни «Священная война»)
1 ведущий: Все в мире сущие народы,
Благословите светлый час!
Отгрохотали эти годы,
Что на Земле застигли нас.
2 ведущий: Ещё теплы стволы орудий,
И кровь не всю впитал песок,
Но мир настал! Вздохните люди,
Переступив войны порог.
1 ведущий: Путь к этой светлой Победе был труден и долог…1418 дней войны… И каждый из них – это кровь и смерть, боль и горечь утрат, гибель лучших из лучших сынов и дочерей родной земли, радость больших и малых побед, каждая из которых – чудо бесстрашия, мужества, стойкости…
1 чтец: Тем, кто шёл в бой за Родину, выстоял, победил…
2 чтец: Тем, кто война вся пройдена и покорён Берлин…
3 чтец: Кто согревался дыханием в стужу блокадных ночей…
4 чтец: Кто улетал вместе с дымом из бухенвальдских печей…
5 чтец: Кто на речных переправах шёл под обстрелам по дну…
6 чтец: Кто на века безымянный сгинул в фашистском плену…
1 чтец: Кто под машины ложился вместо понтонных мостов…
2 чтец : Кто ради нашей Победы жизнь был отдать готов…
2 ведущий: Всем, кто воевал и победил в этой страшной войне, посвящается наш урок мужества.
(музыка из репертуара «Песняров»)
3 чтец: Не обожженные сороковыми,
Сердцами вросшие в тишину,
Конечно, мы смотрим глазами иными
На эту большую войну.
4 чтец: Мы знаем по сбивчивым трудным рассказам
О горьком победном пути.
Поэтому должен хотя бы наш разум
Дорогой страданий пройти.
5 чтец: И мы разобраться обязаны сами
В той боли, что мир перенёс.
Конечно, мы смотрим иными глазами –
Но все-таки – полными слёз.
1 ведущий: Память.… В ней никогда не должно стереться то, что принёс миру кровавый фашизм! Никогда!
2 ведущий: Мы расплатились с той войной огромной страшной ценой. Миллионы беззащитных людей замучены, расстреляны, задушены в газовых камерах фашистских концлагерей…
1 ведущий: Миллионы призванных в армию, вставших на защиту родины, пали на полях сражений…
2 ведущий: Миллионы остались вдовами, сиротами…
1 ведущий: Миллионы остались молодыми навечно…
(Звучит песня Б.Окуджавы «Ах, война»)
2 ведущий: Поэтому Василию Субботину принадлежат проникновенные слова: « Мальчики сороковых годов! Непреклонные мальчики, на чьи плечи и спины в трудный час оперлась Родина. Выросшие как раз к началу войны… История, как страшный танк, прошла по душам вашим!»
6 чтец: Вышел мальчик из дому
В летний день, в первый зной.
К миру необжитому
Повернулся спиной.
1 чтец: Улыбнулся разлуке,
На платформу шагнул,
К пыльным поручням руки,
Как слепой, протянул.
2 чтец: Невысокого роста
И в кости неширок,
Никакого геройства
Совершить он не смог.
3 чтец: Но с другими со всеми
Не окрепший ещё,
Под тяжёлое время
Он подставил плечо.
4 чтец: Под приклад автомата,
Расщеплённый в бою,
Под бревно для наката…
Под Отчизну свою…
Учитель: Дорогие участники урока! У нас сегодня в гостях Михаил Демьянович Колесников, один из тех, чью юность обожгла война…
(Беседа с М.Д.Колесниковым)
- Сколько вам было лет, когда вы ушли на фронт? Чем занимались до войны?
- Где вы были 22 июня 1941 года в 4.00 утра? Как узнали, что началась война? Расскажите о первых ощущениях, чувствах?
- Много ли было на войне рядом с вами совсем молодых людей? О ком помните очень хорошо?
- Что ощутили, когда увидели первого убитого человека? Это страшно – убивать людей?
- Что было самым тяжёлым на войне?
Учитель: Есть выражение: « На войне детей не бывает: те что, попали в войну, должны были расстаться с детством – в обычном, мирном смысле этого слова».
1 ведущий: Скажите, взрослые, кто возвратит детство ребёнку, прошедшему через ужас войны? Что помнит он? Что может рассказать?
Учитель: Должен рассказать! Потому, что и сейчас где-то рвутся бомбы, свистят пули, рассыпаются от снарядов на крошки, на пыль дома и горят детские кроватки.
2 ведущий: Что могли понять ,увидеть, запомнить дети?
Учитель: Многое! Не правда ли Михаил Демьянович. Ведь детская память не имеет границ.
1 ведущий: Что помнят о семье, о матери, об отце?
Учитель: Возможно только смерть их. Вслушайтесь в воспоминания детей войны:
- « …Осталась одна пуговица от маминой кофты.
А в печи две булки тёплого хлеба…»
- « Отца разрывали немецкие овчарки, а он кричал:
«Сына уведите, чтоб не смотрел …»
- «Не прячьте мою маму в ямку, она проснется, и мы с ней пойдём домой», - умоляла маленькая девочка немецкого солдата.
Учитель: Михаил Демьянович, что помните вы о своих родителях? Я надеюсь, что ваших родителей не постигла такая участь.
( Отвечает ветеран)
(идёт показ слайдов , мультимедийная презентация)
1 ведущий: Дети войны.… Сколько их маленьких отважных сердец, сколько любви и преданности своей Родине.
2 ведущий: Суровую школу прошли мальчики и девочки, юноши и девушки военного поколения, познавшие осьмушку блокадного хлеба…
1 ведущий: … или рывшие оборонительные траншеи,
2 ведущий: выхаживающие в госпиталях раненых…
1 ведущий: … или бросавшиеся грудью на огнедышащую вражескую амбразуру .
2 ведущий: Не нашли фашисты среди наших детей и молодёжи покорных рабов. Земля горела под ногами оккупантов.
1 ведущий: Бессмертную славу обрела юность в солдатской шинели и полушубке партизана.
2 ведущий: И смелая Зоя Космодемьянская, бросившая в лицо врагу:
« Это счастье – умереть за свой народ»!
1 ведущий: И девятиклассник, боец истребительного батальона, юный разведчик Саша Чекалин, певший на эшафоте.
2 ведущий: И простая девчонка Люба Земская, истребитель танков, которая писала: « Если вражеский снаряд оторвёт мне руку. Если я лишусь ног, я подберусь ползком к звериному стаду и буду разить их гранатами».
1 ведущий: И Володя Дубинин, Марат Казей, Валя Котик, Зина Портнова, Лёня Голиков и многие-многие другие.
Учитель: Где только брали эти юноши и девушки столько сил и воли, где черпали они своё мужество и смелость?
- А теперь подумайте и ответьте, почему совершенно простые, обычные ребята в годы лихолетья становились героями? Что давало им силы для подвига?
(идёт беседа с ребятами)
Учитель: Михаил Демьянович, а вы как думаете, где брали дети, подростки и молодые ребята столько сил и выдержки, чтобы противостоять врагу? Где брали эти силы вы?
(ветеран отвечает на вопрос)
- Что пожелаете вы сегодняшним мальчишкам и девчонкам? Какие дадите им напутствия?
5 чтец: Для дружбы, для улыбок и для встреч
В наследство получили мы планету.
Нам этот мир завещано беречь
И землю удивительную эту!
6 чтец: Завещано беречь нам этот мир –
Такой неповторимый на рассвете.
Он с детства очень дорог нам и мил.
За будущее мира мы в ответе.
1 чтец: Мы хотим, чтобы утром птицы
Нас будили песней своей.
Наливался колос пшеницы
На просторах наших полей.
2 чтец: Мы хотим, чтобы утром ранним,
Мы спешили к друзьям своим.
Чтоб шагали вместе с друзьями
По цветущим тропинкам земным.
1 чтец: Чтобы не умирали дети,
Чтобы солнце дым не затмил.
Чтоб на самой прекрасной планете
Навсегда утвердился мир.
(выходят девочки с улицы Нагорная)
- Мир – это помпон на тапочке
И сказка о Красной шапочке.
- Цветок в гороховом поле,
Птичка, летающая на воле.
- Это дитя на руках у мамы
Мой братик Владик – любимый самый.
- И папа, поздно пришедший с работы,
И вечер, отодвигающий людей от работы.
- А главное – это деревня моя без боя,
Мир любви, красоты и покоя.
- Мы все живём на новой и молодой улице Нагорной в нашем селе. Нам хорошо и весело вместе, правда, девочки?
- А помните, как мы первый раз взобрались на нашу любимую горку Марс, с которой мы увидели наше село Красное.
- Оно нам тогда показалось таким красивым и огромным: с его небольшой речушкой Ушой и зелёным лугом, с распростертыми вокруг полями, где колышется море золотых колосьев, с лесами и рощами вокруг.
- Я помню, как сердце забилось у меня тогда от радости и гордости. Ведь это наша родина, наш дом родной. Я не хочу чтобы, у меня отняли эту радость.
- Я хочу мира для нас и детей всей планеты. Ведь счастливое детство ничем не заменить.
- Лариса Ивановна, вы тоже этого хотите, ведь правда!?
Учитель: Конечно, мои дорогие!
И скажу вам сейчас по совести:
Непременней всего на свете
Я хочу, чтоб ни войн, ни горестей
Не изведали наши дети.
Чтобы жили в любви и радости,
И с людьми и с работой ладили,
И у Бога прошу я малости:
Чтоб цвела наша милая Родина!
Автор:
Карчмит Лариса Ивановна, заместитель директора по воспитательной работе
Помнікі маёй вёскі расказваюць...
(“Зорны паход” па месцах воінскай славы для вучняў 6-7 класаў)
Мэта:
фарміраванне ў школьнікаў грамадзянскай сталасці, выхаванне пачуцця гонару і любові да сваёй Радімы, устойлівага жадання садзейнічаць яе працвітанню.
Задачы:
- прывіваць павагу да гераічнага мінулага, да заслуг перад Радзімай старэйшага пакалення;
- садзейнічаць фарміраванню грамадзянскага светапогляду вучняў на аснове даследвання гісторыі свайго роднага краю;
- спрыяць развіццю пазнавальнай дзейнасці вучняў;
- фарміраваць навыкі самастойнай працы з дакументальнымі матэрыяламі;
- развіваць інтэлектуальныя, творчыя і камунікатыўныя здольнасці вучняў.
Падрыхтоўчы этап: збор, вывучэнне, аналіз і сістэматызацыя матэрыялаў аб гістарычных помніках роднай вёскі, падрыхтоўка групы экскурсаводаў; арганізацыйная дзейнасць па правядзенні паходу.
Настаўнік:
Помнікі - гэта вечныя знакі гісторыі. Як і кнігі, яны ўзнаўляюць мінуўшчыну, паведамляюць аб народным подзвігу.
Краснае багата на помнікі. Гэта і археалагічныя помнікі-гарадзішчы, і помнікі культавай архітэктуры, і памятныя месцы Вялікай Айчыннай вайны. На жаль, не ўсе помнікі захаваліся да нашага часу.
Моладзь ва ўсе часы несла і нясе асаблівую адказнасць за захаванне і прадаўжэнне традыцый грамадства, за пераемнасць яго гісторыі і культуры, за будучае сваёй краіны. Ад таго, якімі прыярытэтамі ў сістэме каштоўнасцей будуць кіравацца маладыя людзі, у многім будуць вызначацца тэмпы сацыяльнага і эканамічнага развіцця рэспублікі, яе дабрабыт.
Наша краіна рыхтуецца сустрэць слаўную дату – 65-годдзе Перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне. У перыяд падрыхтоўкі і святкавання гэтай знамянальнай падзеі ў жыцці нашага народа і ўсяго чалавецтва грамадзянска-патрыятычнае выхаванне моладзі набывае асаблівую актуальнасць. Святкаванне 65-й гадавіны павінна пакінуць незабыўнае ўражанне ва ўсведамленні маладых людзей, што і праз шэсцьдзесят пяць, і праз сто гадоў мы будзем помніць нашых дзядоў і бацькоў, іх подзвіг у імя Айчыны.
Асноўная задача дзяржаўнай палітыкі ў галіне выхавання вызначана Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь А. Р. Лукашэнка: “Выхаваць грамадзяніна-патрыёта, адухоўленага ідэаламі дабра і сацыяльнай справядлівасці, здольнага тварыць у імя Айчыны”.
Іменна для гэтага мы праводзім наш паход, адпраўляючыся ад школы і накіроўваючыся на вуліцу 1 Мая.
ПРЫПЫНАК 1
1 экскурсавод:
Мы знаходзімся ў цэнтры вёскі, дзе побач размешчаны некалькі помнікаў. Першы з іх знаходзіцца перад Домам культуры, непадалёку ад школы.
Гэта помнік савецкім танкістам. Узведзены ў 1974 годзе на ўшанаванне памяці загінуўшых воінаў роты Рыгора Рыгоравіча Кіяшкі 45-га танкавага палка 9-й гвардзейскай механізаванай брыгады, якія першымі ўварваліся ў Краснае 2 ліпеня 1944 года. Мужна змагаліся танкісты, але сілы былі няроўныя. Р.Р. Кіяшка быў цяжка паранены, аднак змог вырвацца з акружэння. Большасць танкістаў яго роты загінула.
24 сакавіка 1945 года за мужнасць і гераізм, праяўленыя ў баях з ворагам, Р.Р. Кіяшка ўдастоены высокай узнагароды - яму прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Рыгор Рыгоравіч - ганаровы грамадзянін Краснага. У 70-80-я гады ён часта прыязджаў у вёску, каб аддаць даніну павагі сваім баявым сябрам, каб сустрэцца з красненцамі, у тым ліку і школьнікамі, расказаць ім аб суровых гадах ваенных выпрабаванняў. У школьным музеі захоўваюцца матэрыялы перыядычных выданняў аб ім, шматлікія фотаздымкі, пісьмы героя.
Аўтары помніка - скульптар В. Сотнікаў, архітэктар Ю. Ціханаў. Зроблены з бетону з чырвонай гранітнай крошкай. На апоры размешчана стэла ў выглядзе куба, на гранях якога гарэльефныя выявы. Мы бачым фігуру танкіста, які кдаецца са звязкай гранат пад варожы танк. Другі пасылае апошні снарад па ворагу. Аб гэтым сведчыць надпіс, высечаны на камені:
Я в танке горел,
но последним снарядом
фашистскую пушку разбил,
что меня подожгла.
И факелом вспыхнув,
Гастелло стал братом...
Пусть я погиб, но победа пришла.
На адной з выяў - жанчына ў жалобе, якая з'яўляецца сімвалам памяці, смутку і тугі аб загінуўшых.
ПРЫПЫНАК 2
2 экскурсавод:
Накіроўваемся да наступнага помніка, які знаходзіцца недалёка, перад будынкам выкамкама сельскага Савета. Гэта помнік землякам.
На розных франтах, у партызанскіх атрадах змагаліся з фашыстамі аднавяскоўцы ў гады Вялікай Айчыннай вайны. На жаль, не ўсе вярнуліся з поля бою. На ўшанаванне памяці 64 красненцаў, якія загінулі ў вайну, у 1965 годзе пастаўлены гэты помнік - скульптура воіна, што трымае ў руках каску і ўзняты ўверх аўтамат - сведчанне заканчэння вайны. У вачах салдата мужнасць, непахіснасць, гонар за сваю зямлю, маўклівы наказ будучым пакаленням берагчы родны край. У 1978 годзе побач узведзена стэла з імёнамі загінуўшых.
На будынку выканкама сельсавета прымацавана мемарыяльная дошка ў памяць аб Сяргею Новікаву, іменем якога названа вуліца, што праходзіць побач.
Новікаў Сяргей Васільевіч нарадзіўся ў 1963 годзе ў Красным, у сям'і ваеннаслужачага. Вучыўся ў Красненскай СШ, удзельнічаў у рабоце ваенна-патрыятычнага музея, якім кіравала яго маці - настаўніца гісторыі Новікава Ганна Мікалаеўна.
Па прыкладу бацькі, удзельніка Вялікай Айчыннай вайны, ваеннаслужачага, вырашыў стаць ваенным. Пасля школы паступіў у Камянец-Падольскае вышэйшае інжынерна-каманднае вучылішча імя Харчанкі. Малады, але валявы, заўсёды сабраны і адказны камандзір інжынернага ўзвода лейтэнант Новікаў у студзені 1985 года атрымаў назначэнне ў адну з часцей у Афганістане. Сяргей мужна нёс сваю нялёгкую службу, якая была непарыўным ланцугом подзвігаў. 7 ліпеня 1985 года падчас адной з баявых аперацый быў смяртэльна паранены.
Сяргей Новікаў пражыў на зямлі ўсяго 22 гады. Але добрую памяць пра сябе пакінуў назаўсёды.
ПРЫПЫНАК 3
3 экскурсавод:
Накіроўваемся на цэнтральныю плошчу Краснага, дзе ў 1978 годзе пастаўлены помнік воінам-вызваліцелям - танк на пастаменце. Ён, як і помнік воінам-танкістам, узнаўляе гераічныя і разам з тым трагічныя старонкі Вялікай Айчыннай вайны - вызваленне вёскі ад захопнікаў.
У ходзе Беларускай вызваленчай аперацыі 3-ці гвардзейскі Сталінградскі механізаваны корпус (камандаваў ім генерал-лейтэнант танкавых войск В.Ц. Абухаў) атрымаў загад нанесці ўдар у напрамку Краснае і Маладзечна, перарэзаць шляхі адыходу буйных груповак нямецка-фашысцкіх войск. Непасрэдна на Краснае наступала 9-я гвардзейская механізаваная брыгада пад камандваннем палкоўніка П.І. Гарачава. 2 і 3 ліпеня 1944 года брыгада тройчы вызваляла, а потым пад націскам намнога большых сіл праціўніка пакідала Краснае, трымала абарону на Мінскай шашы. Раніцай 4 ліпеня ў бой за вёску ўступіла 31-я стралковая дывізія на чале з генерал-маёрам І.К. Шчарбінам 16-га гвардзейскага стралковага корпуса. У выніку жорсткіх баёў Краснае было вызвалена 4 ліпеня 1944 года.
ПРЫПЫНАК 4
4 экскурсавод:
Далей адпраўляемся на вуліцу Наберажная, дзе знаходзіцца помнік ахвярам фашызму. Ён паведамляе аб трагедыі, якая адбылася 19 сакавіка 1943 года. У гэты дзень фашысты сагналі на бераг ракі Уша яўрэяў (гета існавала ў вёсцы з восені 1941 года), расстралялі і спалілі ў сінагозе і свіране. Попел захаваны ў брацкай магіле, на якой у 1953 годзе пастаўлены абеліск. У магіле захаронены прах больш за 2 тысячы чалавек.
ПРЫПЫНАК 5
5 экскурсавод:
Далей накірунак пралягае да чыгункі, дзе за пераездам узвышаецца пагорак. Гэта помнік археалогіі - гарадзішча. Падчас раскопак тут знойдзены фрагменты ганчарнай керамікі, абломкі цэглы. На жаль, паўднёвая частка пашкоджанага кар'ерам. 3 заходняга боку каля падэшвы гарадзішча захаваліся рэшткі рова шырынёй да 15 м. У 16 - першай палове 20 стагоддзя на месцы гарадзішча знаходзіўся дом уладальнікаў Краснага, таму гэта месца у народзе называюць Замак. На жаль, апошні будынак быў разбураны ў 1953 годзе, а гэта ж быў помнік драўлянага дойлідства 19 стагоддзя.
У гады Вялікай Айчыннай вайны тут фашысты размясцілі частку лагера для ваеннапалонных.
ПРЫПЫНАК 6
6 экскурсавод:
Ад голаду, холаду, моравых хвароб многія вязні паміралі. Яны пахаваны ў брацкай магіле на вуліцы Башмакова. У 1965 годзе на магіле пастаўлены абеліск, надпіс якога сведчыць, што тут пахаваны 800 ваеннапалонных, загубленых нямецка-фашысцкімі акупантамі.
ПРЫПЫНАК 7
7 экскурсавод:
3 вуліцы Башмакова адпраўляемся на станцыю Уша, дзе бачым яшчэ адзін помнік - сведку падзей Вялікай Айчыннай вайны. Ля будынка чыгуначнай станцыі знаходзіцца брацкая магіла савецкіх воінаў і чыгуначнікаў. Пахаваны чыгуначнікі: машыніст Ф.Ф. Смірноў, качагары М.Р. Юшчук, І.І. Ліцераў, якія загінулі 29 ліпеня 1944 года пры дастаўцы войска і ўзбраення фронту, і 10 танкістаў. У 1976 годзе на магіле пастаўлены помнік - скульптура жанчыны ў жалобе. Аўтар помніка -рабочы Віцебскага лакаматыўнага дэпо Пётр Усцінавіч Смалякоў.
Увесь боль і смутак аб трагедыі ён адлюстраваў у збіральным вобразе ўражанай жанчыны. Здаецца, што вось толькі зараз прыбегла да месца катастрофы маці, жонка, сястра і спынілася як укопаная перад загінуўшымі самымі блізкімі ёй людзьмі. Вецер зрывае з яе галавы хустку, а ў вачах, у выразе твару, застылым сутаргавым руху рук - змяшаліся гора і адчай, цярпенне і надзея, пяшчота і любоў, стойкасць і мужнасць жанчыны - сімвала памяці.
ПРЫПЫНАК 8
8 экскурсавод:
За імі як бы накіруемся і мы да вуліцы 1 Мая, а затым павернем у ваенны гарадок, на вуліцу Карбышава. Тут устаноўлены помнік Дзмітрыю Міхайлавічу Карбышаву. Ён - савецкі военачальнік, генерал-лейтэнант інжынерных войск, доктар ваенных навук, прафесар, Герой Савецкага Саюза.
Дз.М. Карбышаў нарадзіўся 14 кастрычніка 1880 года ў Омску. У 1898 годзе скончыў Омскі кадэцкі корпус, праз два гады - Мікалаеўскую ваенна-інжынерную акадэмію. Удзельнічаў у руска-японскай вайне 1904-05 гадоў, у 1-й сусветнай вайне 1914-1918 гадоў.
У снежні 1917 года ўступіў у Чырвоную гвардыю, удзельнічаў у грамадзянскай вайне, пасля заканчэння служыў у штабе ўзброеных сіл Украіны і Крыма. 3 1926 года займаецца выкладчыцкай дзейнасцю ў ваенных акадэміях. Напісаў больш за 100 навуковых прац па ваенна-інжынернай справе і ваеннай гісторыі.
Перад вайной інспектаваў будаўніцтва ваенных умацаванняў на заходніх рубяжах. Кажуць, што наведаў і Краснае. Калі пачаліся ваенныя дзеянні, адхіліў прапанову вярнуцца ў Маскву. Удзельнічаў у абарончых баях, трапіў у акружэнне, каля Магілёва быў цяжка кантужаны і аказаўся ў палоне. Прайшоў больш за 10 фашысцкіх канцлагераў і турмаў. Гітлераўскае камандванне прыкладвала шмат намаганняў, каб заставіць яго перайсці на службу ворагу, здрадзіць Радзіме. Але Дзмітрый Міхайлавіч рашуча адверг іх прапановы, сказаўшы: "Радзімай не таргую!".
У лагерах Карбышаў Дз.М. вёў антыфашысцкую работу, асабістым прыкладам узбадзёрваў вязняў, заклікаючы іх да мужнасці, стойкасці, супраціўлення.
Страціўшы надзею выкарыстаць савецкага генерала ў сваіх мэтах, палачы канцлагера Маўтхаўзен у ноч з 17 на 18 лютага 1945 года вывелі Дз.М. Карбышава раздзетага на мароз і з брандспойтаў аблівалі яго халоднай вадой да таго часу, пакуль ён не ператварыўся ў ледзяную глыбу.
Але героі не паміраюць. Карбышаў жыве ў назвах вуліц, у граніце, мармуры, бронзе, у творах мастакоў, пісьменнікаў, кампазітараў, у кінафільмах і спектаклях. Ён жыве ў сэрцах мільёнаў людзей на зямлі.
Помнік устаноўлены ў 1960 годзе. Уяўляе сабою стэлу ў выглядзе ледзяной глыбы, на якой размешчаны бюст.
ПРЫПЫНАК 9
9 экскурсавод:
Зноў накіроўваемся на вуліцу 1 Мая і па ёй ідзём на заходнюю ўскраіну вёскі, у бок Маладзечна да брацкіх могілак савецкіх воінаў і партызан.
Тут тры брацкія магілы. У першай з іх пахаваны 19 воінаў, што загінулі ў ліпені 1944 года пры вызваленні Маладзечаншчыны ад захопнікаў. Пасля вызвалення Краснага на тэрыторыі ваеннага гарадка быў арганізаваны шпіталь. Не ўсе воіны змаглі аправіцца ад ран. 48 воінаў і 2 партызаны памерлі. Яны пахаваны ў другой магіле. У трэцяй магіле пахаваны ў 1969 годзе астанкі экіпажа самалёта "ДБ - ЗФ": Камандзір - малодшы лейтэнант М.С. Андрыякін, штурман - малодшы лейтэнант М.В. Грыгор'еў, стралок-радыст - старшы сяржант У.М. Русанаў, стралок -сяржант І.Дз. Няміра.
29 чэрвеня 1944 года, калі эскадрылля вярталася пасля бамбардзіроўкі тылоў ворага, яе атакавалі фашысцкія знішчальнікі. Экіпаж Андрыякіна мужна вёў няроўны бой. Гітлераўцы падбілі машыну, і смяртэльна параненай птушкай самалёт урэзаўся ў Чысцінскае балота.
Месца гібелі савецкага экіпажа ніхто дакладна не ведаў. У канцы 1968 года экскаватаршчык паўбрыкетнага завода У.А. Сушкевіч, працуючы на балоце, знайшоў абломкі самалёта. У машыне аказаліся астанкі членаў экіпажа, іх асабістыя рэчы, зброя, планшэты. У хуткім часе былі ўстаноўлены імёны загінуўшых, абставіны паветранага бою. 21 студзеня 1969 года адбылося пахаванне астанкаў экіпажа.
У гэтым жа 1969 годзе ўстаноўлены стэлы на трох магілах. На стэле магілы лётчыкаў прымацаваны вінт ад знойдзенага самалёта. Побач са стэлай ракета, якая імкнецца ўвысь -- сімвал рвення лётчыкаў у неба.
ПРЫПЫНАК 10
10 экскурсавод:
7 мая 2003 года на супрацьлеглым ад могілак
баку аўтамагістралі Мінск -Маладзечна з'явілася яшчэ адна брацкая магіла. У ёй пахаваны астанкі вязняў лагера, што размяшчаўся на ўскраіне вёскі Канчаны. Восенню 2002 года тут па ініцыятыве жыхара Краснага, былога вучня школы, Харытона А.У., спецатрадам праведзены раскопкі, якія пацвердзілі ўспаміны старажылаў аб месцазнаходжанні асноўнай часткі змешанага лагера для ваеннапалонных і мірных жыхароў. На магіле пастаўлены сціплы помнік - камень з замацаванай на ім мемарыяльнай дошкай.
Настаўнік:
У цяперашні час найважнейшай мэтай устаноў адукацыі з'яўляецца фарміраванне ў вучнёўскай моладзі грамадзянскай сталасці, прывіццё любові да сваёй Радзімы, устойлівага жадання садзейнічаць яе працвітанню.
У працэсе правядзення пахода моладзь пазнае законы грамадскага развіцця, знаёміцца з сацыяльнымі, культурнымі і гістарычнымі дасягненнямі, з гераічным мінулым і сучаснымі дасягненнямі рэспублікі. Таму важна, каб паход нёс эмацыянальны зарад, фарміраваў у моладзі любоў да Радзімы, пачуццё гонару за яе дасягненні, прыхільнасць да традыцый, павагу да людзей. У час пахода вучні пазнаёміліся з укладам беларускага народа ў перамогу над гітлераўскай кааліцыяй у Другой сусветнай вайне.
Гэты паход дазволіў пазнаёміцца з гераічнымі прыкладамі абароны сваёй Радзімы, гатоўнасцю ахвяраваць дзеля яе жыццём. Паход садзейнічае фарміраванню патрыятычных пачуццяў вучняў. Гераічны перыяд у жыцці краіны, народа, жывая сувязь пакаленняў дазваляюць вучням па-новаму глянуць на гісторыю Радзімы, пазнаёміцца з вытокамі яе нацыянальнага гонару, дапамагаюць фарміраваць у іх уласную грамадзянскую пазіцыю.
Важнейшым вынікам грамадзянска-патрыятычнага выхавання вучняў стане набыццё імі вопыту і навыкаў грамадзянскіх паводзін.
Аўтары:
Францкевіч Тарэса Альбертаўна,
класны кіраўнік 8 класа
Іх імёнамі названы нашы вуліцы
(класная гадзіна для вучняў 9-10 класаў)
Мэта:
выхаванне патрыятычнага светапогляду вучняў, абуджэнне нацыянальнай самасвядомасці, цікавасці да гістарычнай спадчыны беларускага народа.
Задачы:
- садзейнічаць развіццю зацікаўленасці вучняў да даследвання гісторыі сваёй малой радзімы;
- спрыяць развіццю пазнавальнай дзейнасці вучняў;
- фарміраваць навыкі самастойнай працы з дакументальнымі матэрыяламі;
- развіваць інтэлектуальныя, творчыя і камунікатыўныя здольнасці вучняў.
Абсталяванне: плакаты, прысвечаныя Дню Перамогі; дыск з музычнымі запісамі; відэаматэрыялы; мультымедыйная ўстаноўка; выстаўка музейных матэрыялаў.
Падрыхтоўчая работа: вучні раздзяляюцца на групы, кожная з якіх рыхтуе звесткі пра адну з вуліц: праца з музейнымі матэрыяламі; паход па маршруце Краснае – Мазалі – Равякі – Малашкі – Краснае, па якім у 1944 годзе прыйшло вызваленне ў Краснае; праца з фотаздымкамі; напісанне сцэнарыя; запрашэнне гасцей на класную гадзіну; падрыхтоўка музычнага суправаджэння; складанне мультымедыйнай прэзентацыі.
Ход мерапрыемства
Першы чытальнік: (на фоне песні “Жураўлі”)
Зайграй нам ізноў, салдацкі баян,
як тады ў векапомныя годы,
калі нашых братоў,
баявых партызан,
весяліў і вадзіў у паходы.
Па дарожках лясных,
па шляхах баявых
ты прарочыў ім песняй бадзёрай,
што шчаслівай вясны дачакаюць яны,
ўшчэнт развеецца горкае гора...
Другі чытальнік: (гучыць песня “Священная война»)
Суровы час. Мая радзіма
Гарыць у полымі вайны.
3 паходнай кайстрай за плячыма
На зборны пункт ідуць сыны.
Яны надоўга пакідаюць
Свой родны дом, свой мілы кут,
Усіх, усіх, каго кахаюць,
Усё, усё, што люба тут.
Другі чытальнік: — Ідзі, мой сын, — гаворыць маці, —
Будзь непахісным у баю
За мір і шчасце ў нашай хаце,
Спакой і маладосць тваю.
Цябе на гэтыя паходы
Благаслаўляю, сыне мой,
Вялікай мужнасцю народа
I шчырай любасцю сваёй.
Хай беражэ цябе ад кулі
I ад варожых злых штыкоў
Святое пачуццё матулі —
Мая бязмежная любоў...
I, горда выпрастаўшы плечы,
Шляхамі цяжкімі вайны
Баям і славе насустрэчу
Ідуць адважныя сыны.
Чацверты чытальнік:
Твае сыны з пагардай к смерці
Сустрэлі ворага свінцом,
Бо лепш са славаю памерці,
Чым жыць у ганьбе пад ярмом.
I зазвінела грозна зброя
Па цёмных пушчах і лясах,
І сотні, тысячы герояў
Там нараджаліся ў баях.
Першы чытальнік: Колькі выстаяла боек родная дзяржава,
Бессмяротнымі пакрыта курганамі славы.
Яны ўпісаны ў сэрца, іх няма на карце,
Куды ні глянеш —скрозь яны на варце.
Кожны хіліцца прад імі сцішана, прачула.
Хто ж там лёг, пад курганамі свой знайшоў
прытулак?
Ёсць танкісты, што гарэлі, як ішлі з баямі,
Пехацінцы, што прыкрылі ўсю зямлю грудзямі.
Ёсць там коннікі, што ў бітву мчалі што ёсць сілы,
Ёсць арлы, што з неба палі,паламаўшы крылы.
Другі чытальнік: Над абеліскам сіні небасхіл
Я пераклічку чую тут з магіл…
Лаўлю іх голас з-пад зямлі жывы:
- Сяржант …
- Яфрэйтар…
- Радавы…
- Я – старшы лейтэнант…
- Я – старшына...
Мы засталіся тут, была вайна…
Ад стромкіх сосен – цень людской тугі
Над плітамі гранітнымі магіл.
Настаўнік:
Вайна... Самае жудаснае – вайна. Самае немагчымае – вайна. Калі мы вымаўляем гэтае слова, сэрца сціскаецца ад крыўды і болю.Колькі праліта слёз, скалечана лёсаў, колькі сірот і ненароджаных дзяцей!..Колькі год ужо прайшло!
Здаецца, час забыцца, адысці... Ды толькі як пра гэта забыцца?Вайна здаецца страшнай нават цяпер, з адлегласці ў шэсцьдзесят пяць год...
Мільёны загінулі... Але яны жывуць і сёння, бо памяць пра іх жыве. У помніках, у абелісках, у брацкіх магілах, у музеях, у назвах вуліц...
Яны жывуць і ў нашай роднай вёсцы.
ВЫСТУПЛЕННЕ 1 ГРУПЫ
Першы вучань:
Многія з нас, ідучы раніцай у школу ці вяртаючыся дадому, праходзяць каля помнікаў. А некаторыя жывуць на вуліцах Башмакова, Ілюшына, Андрыякіна, Няміра. Мы часам нават не задумваемся пра тых людзей, чый подзвіг увекавечаны ў помніках, чые імены далі назву нашым вуліцам. А менавіта дзякуючы ім, мы сёння маем магчымасць вучыцца, спакойна жыць, верыць у заўтрашні дзень.
Другі вучань:
Вывучаючы музейныя матэрыялы, мы вырашылі даследаваць больш дэталёва падзеі далёкага 1944 года, калі наша Краснае, як і многія населеныя пункты Беларусі былі вызвалены ад нямецка-фашысцкай навалы. Для гэтага мы падзяліліся на тры групы.
Трэці вучань:
Наша група прайшла па тых мясцінах, па якіх у далекім 44-м годзе прыйшло вызваленне на красненскую зямлю.
Мы пайшлі ў веску Мазалі, з якой і пачынаецца наступленне савейкіх войск. Сустрэліся там са старажыламі - сведкамі тых даўніх падзей. А пасля прайшлі тым шляхам, па якім рухалася трэцяя гвардзейская танкавая рота : Мазалі – Равякі – Малашкі – Ракуцёўшчына – Краснае.
Чацверты вучань:
Закончыўся наш паход ля помніка легендарнай танкавай роце пад камандаваннем Рыгора Рыгоравіча Кіяшкі, які ўстаноўлены на вул. 1 Мая, ля нашага Дома культуры, побач з нашай школай.
Пяты вучань :
Рыгор Рыгоравіч Кіяшка нарадзіўся 21 студзеня 1919г. у в. Багача Палтаўскай вобласці. У СА служыў з 1939г. Калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, Кіяшка Р.Р. знаходзіўся на паўвостраве Ханка. Іменна там ён навучыўся па-пластунску незаўважна пранікаць ў стан ворага, у цемнаце беспамылкова трапляць у цэль. Там жа ён атрымаў першую баявую ўзнагароду –медаль “За адвагу”. Хутка быў пераведзены ў разведвальны батальён, дзе быў прызначаны камандзірам узвода разведкі і заслужыў рэпутацыю выключна храбрага і ўмелага воіна.
У жорсткіх баях на подступах да Ленінграда Кіяшка атрымаў цяжкае раненне. Пасля – госпіталь, і зноў – фронт. У канцы 1943г. накіраваны на вучобу, а ўжо ў лютым 1944г. атрымаў пад камандаванне маршавую танкавую роту і прыбыў з ёй у 3-ці гвардзейскі механізаваны корпус.
Шосты вучань:
Галоўныя сілы брыгады, пераправіўшыся праз раку Бярэзіна, на світанкі 2 ліпеня атрымалі загад: да канца дня авалодаць в. Краснае і выйсці ў раён Маладзечна, адразаючы шляхі адступлення варожай групіроўцы. Перад брыгадай стаяла вельмі адказная задача па перасячэнні важнейшай камунікацыі ворага.
Заціснутыя стальным паўколам савецкіх войск, не маючы сіл вырвацца з яго, нямецка-фашысцкія часці бязладна адступалі па адзінай, застаўшайся ў іх камунікацыі праз Краснае і Маладзечна на Вільнюс. Танкавай брыгадзе і гэту дарогу трэба было перарэзаць як мага хутчэй.
Першы вучань:
Пачаць баі за Краснае павінны былі ідучыя наперадзе экіпажы 5 танкаў роты гвардыі старэйшага лейтэнанта Р.Р. Кіяшка. Іх задача заключалася ў тым, каб уварвацца ў Краснае імгненна і нечакана, пасеяць паніку сярод нямецкага гарнізона, знішчыть варожых салдат і афіцэраў, захапіць Краснае і ўтрымліваць яго да падыходу асноўных сіл брыгады.
2 танкі прарваліся ў раён чыгуначнай станцыі. Хутка лейтэнант Яўген Смірноў, смелы і рашучы танкіст, далажыў па рацыі Кіяшку: “Загад выкананы. Падбіты 2 паравозы і частка вагонаў з ваеннай маёмасцю”.
Другі вучань:
Хутка, аднак,гітлераўцы апомніліся. Упэўніўшыся што ў Краснае прарваліся ўсяго некалькі танкаў, вораг пачаў упарта адбівацца. Успыхнуў адзін з савецкіх танкаў. Астатнія танкі працягвалі бязлітасна граміць ворага.
Нарэшце немцы былі выбіты з нашай вескі. Цяпер трэба было пратрымацца да падыходу асноўных сіл. Але пасля праведзенага марша і бою гаручае бало на зыходзе. Р.Р. Кіяшка загадаў гвардыі лейтэнанту Смірнову на пашкоджанай машыне падабраць раненых таварышаў і выехаць з Краснага.
Калі астатнія тры танкі былі пастаўлены ў засаду, камандзір аддаў загад: “Стаяць на смерць!”
Трэці вучань:
Хутка на дарозе паказаліся калоны адступаючых з Мінска на Маладзечна нямецкіх часцей. Ворагі ўжо ведалі, што ў Краснае прарваліся некалькі савецкіх танкаў. Спяшаючыся выйсці з акружэння, гітлераўцы раз’юшана атакавалі стаўшых на іх шляху гвардзейцаў-танкістаў. Разгарэўся жорсткі бой. Усе думкі гвардзейцаў былі заняты адным: не прапусціць ворага; загінуць, але не прапусціць.
Але сілы былі няроўныя. Супраць трох савецкіх танкаў, якія да таго ж не мелі паліва, немцы кінулі 20 танкаў і самаходных гармат і батальён пяхоты. Агнём з танкавых гармат і кулямётаў танкісты-гвардзейцы стрымлівалі націск ворага. Прайшло некалькі гадзін . Боепрыпасы былі на зыходзе, вораг наступаў усё бліжэй. Адзін за адным загараліся танкі гвардзейцаў.
Чацверты вучань:
Калі снарадаў не стала, прыхапіўшы з сабой сумку з гранатамі, Кіяшка і Савінкоў здолелі выбрацца з танка. Прабіраючыся да бліжэйшага ляска, Савінкоў быў забіты. Рыгор Рыгоравіч, цяжка паранены, здолеў дапаўзці да гэтага ляска, дзе страціў прытомнасць. Там яго, непрытомнага, знайшлі жыхары в. Ракуцёўшчына.
Пяты вучань:
Пасля выздараўлення Рыгор Рыгоравіч зноў у строі. 24 сакавіка 1945 яму было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.
У 1956 г. Кіяшка закончыў Ваенную акадэмію бранетанкавых войск. Палкоўнік Р.Р. Кіяшка служыў у СА да 1964г.
Шосты вучань:
Р.Р. Кіяшка – ганаровы грамадзянін в. Краснае.
Светлую памяць пра гэтага чалавека, які пасля вайны неаднаразова наведваў месца сваей баявой славы, будзем захоўваць у сваіх сэрцах мы, жыхары Краснага.
Пяты вучань:
З танкавай роты пад кіраўніцтвам Р.Р. Кіяшкі засталіся жывымі толькі двое. Усе астатнія, у тым ліку і Ілюшын Аляксандр Нічыпаравіч, загінулі.
Першы вучань:
Ілюшын Аляксандр Нічыпаравіч нарадзіўся ў весцы Салоўка Гарадзішчанскага раёна Пензенскай вобласці. Калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, А.Н. Ілюшын быў прызваны ў Армію. Ваяваў на Заходнім, Украінскім, Беларускім франтах, узнагароджаны ордэрам Чырвонай зоркі і медалямі “За адвагу” , “ За баявыя заслугі”.
У ліпені 1944г. 45-ы гвардзейскі полк 3-га гвардзейскага Сталінградскага мехкорпуса атрымаў загад у самы кароткі тэрмін выйсці ў веску Краснае, выбіць з яе немцаў і ўтрымліваць веску да падыходу асноўных сіл.
“Гарнізон ворагаў у в. Краснае не чакаў з’яўлення савецкіх воінаў. Танкі з ходу ўварваліся на вуліцы, якія былі забіты нямецкім транспартам. Ведучы агонь з пушак і куляметаў, дзейнічаючы гусеніцамі танкаў, гвардзейцы знішчалі жывую сілу і тэхніку ворага”, - так успамінае пра той бой камандзір танкавай роты Герой Савецкага Саюза Кіяшка Р.Р. У ходзе бою гвардзейцы знішчылі 4 палявыя гарматы, больш за 30 аўтамашын, каля 30 гітлераўцаў, перарэзалі шашу і чыгунку Мінск – Маладзечна.
Другі вучань:
Аднак сілы былі няроўныя. Танкавая рота апынулася ў кальцы адступаўшых па дарозе Мінск – Маладзечна нямецкіх войск. Капітан Ілюшын, які знаходзіўся ў танкавай роце па загадзе штаба палка, павінен быў аналізаваць абставіны і дакладаваць у штаб.
Разгарэўся жорсткі бой. Не маючы падтрымкі пяхоты, танкісты некалькі гадзін стрымлівалі націск ворага і амаль усе смерцю герояў загінулі ў тым няроўным баі. У іх ліку быў і капітан Ілюшын, які да апошніх хвілін свайго жыцця змагаўся з ворагамі. Гэта было 2 ліпеня 1944г.
Удзячную памяць пра героя свята берагуць жыхары вескі Краснае. Адна з вуліц названа яго імем. Там жа ўстаноулена і мемарыяльная дошка ў гонар гвардыі -капітана Аляксандра Нічыпаравіча Ілюшына.
Трэці вучань:
У час вызвалення нашай вёскі загінуў і Башмакоў Андрэй Ягоравіч.
Ён нарадзіўся ў 1921 годзе ў в. Ліпаўка Варонежскай вобласці. Скончыў Бутурлінаўскі тэхналагічны тэхнікум харчовай прамысловасці, але працаваць па спецыяльнасці яму не даваялося, бо на нашу Радзіму напалі нямецка-фашысцкія захопнікі. Адразу быў прызваны ў Савецкую Армію. Ваяваў на Заходнім, Украінскім, Беларускім франтах. Быў тройчы паранены. Узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі і Айчыннай вайны ІІ ступені.
Чацверты вучань:
Служыў Андрэй Ягоравіч у танкавых вайсках. Заўсёды ўпэўнена і адважна, умела кіраваў рухам і агнем сваёй машыны. Раніцай 2 чэрвеня 1944г экіпаж танка Башмакова разам згвардзейскай ротай Рыгора Рыгоравіча Кіяшкі пачаў наступленне на в. Краснае. Дзякуючы імгненнасці і нечаканасці танкісты знішчалі ворага. Два танкі, у тым ліку і танк Андрэя Ягоравіча Башмакова, прарваліся да чыгуначнай станцыі. Але гітлераўцы хутка зразумелі, што ў Краснае ўварвалася ўсяго некалькі танкаў, таму пачалі ўпарта адбівацца. Нягледзячы на супраціўленне, дзякуючы свайму майстэрству, савецкія танкі наносілі меткія ўдары па ворагу. Нечакана ўспыхнуў падбіты з супрацьтанкавай гарматы танк гвардыі малодшага лейтэнанта Андрэя Ягоравіча Башмакова.
Адна з вуліц Краснага носіць імя Андрэя Ягоравіча Башмакова.
Настаўнік: ( гучыць песня “День Победы”)
Кожную вясну 9 Мая ў нашай весцы адбываецца ўрачысты мітынг, прысвечаны Дню Перамогі. Урачыстая калона ветэранаў, школьнікаў, жыхароў Краснага праходзіць праз усю веску. Мы ўскладваем кветкі да абеліскаў, схіляем галовы ў хвіліну маўчання ў памяць аб тых, хто набліжаў Дзень Перамогі.
А само свята адбываецца на ўскрайку вескі ля помніка загінуўшаму экіпажу самалета ТБ – 3Ф. Амаль чвэрць стагоддзя гэты экіпаж лічыўся прапаўшым без вестак.
ВЫСТУПЛЕННЕ 2 ГРУПЫ
Першы вучань:
26 снежня 1967г. экскаватаршчык торфа-брыкетнага завода Сушкевіч В.А. пракладваючы асушальны канал, вырашыў раскапаць месца падзення самалёта летам 1944 года. З глыбіні 3 - 4 метраў дасталі часткі і дэталі самалёта, астанкі людзей, рэшткі вопраткі, парашут, яшчэ цэлы, але пажаўцелы ад часу пісталет, некалькі дзесяткаў патронаў, планшэт з дакументамі і картай.
Другі вучань:
Дакументы сведчылі, што прозвішча летчыка Русанаў з г. Выдралужска Калінінскай вобласці.
Следапытамі Чысцінскай СШ, грамадскімі арганізацыямі ўстаноўлена, што г.Выдралужск – гэта месца базіравання 108 авіяпалка бамбардзіроўшчыкаў. Былі высветлены абставіны падзення савецкага самалета і прозвішчы 4 летчыкаў, якія загінулі пры падзенні самалета.
Трэці вучань:
Летам 1944 года па беларускай зямлі днем і ноччу ішлі ўпартыя баі. Паспяхова праводзілася баявая аперацыя “Баграціён”, якая прывяла да разгрому фашысцкай арміі “Цэнтр” і вызвалення Беларусі. У баях удзельнічалі ўсе роды войск, у тым ліку і авіяцыя.
Чацверты вучань:
Пасля нанясення бомбавага ўдару па чыгуначым вузле Маладзечна, дзе скапілася вялікая колькасць варожых эшалонаў з баявой тэхнікай і жывой сілай, наш самалёт вяртаўся на сваю базу, але быў атакаваны двума нямецкімі знішчальнікамі.
Бамбадзіроўшчык злосна адстрэльваўся, аднак сілы былі няроўныя, і наш самалет задымеў ў паветры, але працягваў ляцець і адстрэльвацца. Трагедыя адбылася 29 чэрвеня 1944г.
Пылаючы самалет рухнуў у Чысцінскае балота. Чысцінскае балота – гэта вялізны тарфяна-балотны, практычна непраходны масіў, паблізу весак Чысць, Асавец Маладзечанскага раёна, і Трыгузі, Рогавічы, Дуровічы, Латыгаль Вілейскага раена.
Пяты вучань:
Толькі праз чвэрць стагоддзя сталі вядомы баявы подзвіг і імёны летчыкаў самалета ТБ-3Ф, якія загінулі летам 44-га.
Перазахоўванне астанкаў экіпажа праведзена ва ўрачыстай абстаноўцы 26 студзеня 1968 года на ўскраіне нашай вескі Краснае ў прыгожым сасновым бары на беразе азярца. На месцы пахавання ўстаноўлены унікальны помнік.
Шосты вучань:
Камандзірам гэтага самалёта быў Мікалай Сяргеевіч Андрыякін.
Першы вучань:
Андрыякін Мікалай Сяргеевіч – рускі, член ВЛКСМ, малодшы лейтэнант. ЁН нарадзіўся 5 жніўня 1920г. у Навапакроўскім раёне Саратаўскай вобласці.
Бацька, Сяргей Ільіч, працаваў старшыней сельскага савета і быў забіты кулакамі ў пачатку 1930г. у перыяд масавай калектывізацыі, калі сыну было 10 год. Маці, Марыя Мікітаўна, у гэтым жа годзе выехала з сынам у Ташкент, дзе многа год працавала ў дзіцячым садзе. Многія ташкенцы памятаюць гэту дабрадушную “старшую” няню.
Мікола вучыўся ў школе №2 імя Крылова, якая знаходзілася насупраць парка. Тут жа, непадалеку, размяшчаўся і Ташкенцкі аэраклуб.
Другі вучань:
У школе Мікола захапляўся маляваннем, пісаў, як і многія маладыя людзі, вершы. Маці хацела бачыць сына студэнтам універсітэта. Але цяга да неба была мацней. Мікола паступае вучыцца ў Ташкенцкі аэраклуб, які закончвае ў ліпені 1943г. У тым жа годзе паступае ў Саратаўскае вучылішча ваенных летчыкаў, якое заканчвае ў ліпені 1943г. Пасля запасны авіяполк. Там Мікола авалодвае тэхнікай начных палетаў на самалеце ІЛ-4. Лятаў на пяці тыпах самалетаў.
У пачатку кастрычніка прыбывае ў баявую часць. У студзені 1944г. атрымлівае новую баявую машыну – мару ўсіх летчыкаў. “ Я зараз самастойная баявая адзінка авіяцыі далекага дзеяння. Начнік-бамбандзіроўшчык”, -запісвае Мікалай у дзённік 22 студзеня 1944г.
Трэці вучань:
Экіпаж бамбіў варожы аэрадром у г. Апочку. Пасля чыгуначны вузел каля Пскова, далей некалькі начэй г. Востраў Леніградской вобласці, Полацк, Дзвінск, аэрадром Балбасава каля Оршы і інш. цэлі. З 19 па 23 чэрвеня экіпаж самалёта выконваў заданні па бамбёжцы немцаў, якія акружылі партызан у раёне Лепель – Барысаў.
24 чэрвеня экіпаж атрымаў заданне нанесці бомбавы ўдар па чыгуначнай станцыі Орша, але калі самалеты ўжо былі ў паветры, прыйшоў загад бамбіць чыгуначны вузел Барысаў, бо Орша ўжо была занята савецкімі войскамі.
Чацверты вучань:
Загінуў М.С. Андрыякін 29 чэрвеня 1944г. пасля бамбежкі чыгуначнага вузла Маладзечна. Пасмертна ўзнагароджаны ордэнам Айчынай вайны І ступені, пахаваны ў брацкай магіле каля нашай вескі. У Чысцінскай СШ абсталяваны вугалок аб летчыках, якія загінулі летам 44г. Дзве вуліцы ў вёсцы Чысць носяць імёны Русанава і Грыгор’ева.
А адна з вуліц Краснага названа імем Мікалая Сяргеевіча Андрыякіна.
Пяты вучань:
Паветраны стралок-радыст Няміра Іван Дзям’янавіч нарадзіўся ў в. Клагішы Полацкага раёна ў сакавіку 1920г.
Вёскі Клагішы, якая знаходзіцца за 10 км, ад чыг. ст. Бігосава, зараз няма. Яе напаткаў лёс Хатыні.
Шосты вучань:
Бацька Івана Няміры памер, калі сыну быў усяго 1 год. Маці, Ганна Станіславаўна, працавала ў мясцовым калгасе.
У 1940г. Іван Няміра закончыў Росіцкую СШ. Вучыўся легка, хутка знаходзіў агульную мову з сябрамі, якія любілі яго за адкрыты і вясёлы характар. Рыхтаваўся стаць настаўнікам.
Першы вучань:
У 1940г. прызваны ў рады СА і накіраваны на вучобу ў Куйбышаўскае авіявучылішча, якое скончыў у 1941г. Пра гэта ен паведаміў у пісьме дадому, якое было атрымана 22 чэрвеня 1941, якраз у дзень пачатку Вялікай Айчыннай вайны. Пісьмо было нешматслоўным. Іван паведамляў, што накіроўваецца ў адну з авіяцыйных часцей СА. Новы адрас яму пакуль невядомы. Гэта была апошняя вестачка ад сына.
Другі вучань:
У экіпажы самалета ТБ-ЗФ гэта быў самы вопытны член. Да прыходу ў гэты экіпаж ён лятаў з другімі лётчыкамі. У экіпаж Андрыякіна быў накіраваны ў сакавіку 1944г., бо камандзір самалёта, з якім раней лятаў Іван Няміра, быў цяжка паранены, а самалёт вельмі пашкоджаны. У дзённіку Андрыякіна Іван Няміра характарызуецца як вопытны радыст і паветраны стралок. Асабліва спадабаўся членам новага экіпажа, калі наладзіў баню па-беларуску.
Трэці вучань:
Загінуў Іван Дзям’янавіч Няміра 29 чэрвеня 1944г., калі пылаючы бамбардзіроўшчык пасля бомбавага ўдару па чыгуначным вузле Маладзечна рухнуў у Чысцінскае балота. Пасмяротна ўзнагароджаны ордэнам Вялікай Айчыннай вайны ІІ ступені, пахаваны на ўскрайку нашай вескі Краснае ў брацкай магіле.
Чацверты вучань:
Светлую памяць пра героя берагуць красненцы, увекавечыўшы гэты подзвіг у назве вуліцы імя Івана Няміра.
Настаўнік:
У нас у гасцях сёння прысутнічае Новікава Ганна Мікалаеўна – заснавальнік нашага школьнага краязнаўчага музея.
Аповед пра педагагічную працу Г.М.Новікавай, напэўна, трэба пачаць з першых крокаў на гэтым шляху. А крокі гэтыя Ганна Мікалаеўна пачала рабіць яшчэ ў дзяцінстве.
У летні час уся дзетвара збіралася ў двары Ганны Мікалаеўны і маленькая дзяўчынка старалася ўсіх нечым заняць. Яна паўтарала прыёмы выхаваўчай працы сваёй першай настаўніцы. У яе двары быў няштатны дзіцячы сад, і суседзі – бацькі дзяцей, адыходзячы на работу, прыводзілі сваіх дзяцей прама да яе ў двор.
І вось закончыўшы 7 класаў, Ганна Мікалаеўна вырашыла паступіць у педвучылішча, каб па-сапраўднаму стаць настаўніцай. Але… паступіла ў медвучылішча.
ВЫСТУПЛЕННЕ 3 ГРУПЫ
(размова з Новікавай Г.М.)
Вучань: Чаму ж так здарылася, Ганна Мікалаеўна?
Вучаніца: З 1952 па 1991 год Ганна Мікалаеўна працуе у нашай школе настаўніцай пачатковых класаў і гісторыі. Ганна Мікалаеўна, як з’явілася задума стварыць музей? З чаго пачалася праца?
Вучань: А калі пачалі збіраць матэрыялы пра вызваленне нашай вёскі?
Вучаніца: На жаль, мы ўжо не маем магчымасці сустрэцца з вызваліцелямі Краснага. Можа б Вы, Ганна Мікалаеўна, падзяліліся з намі сваімі ўражаннямі ад былых сустрэч.
Вучань: Шаноўная Ганна Мікалаеўна, мы –сённяшнія вучні Красненскай сярэдняй школы – Вам вельмі ўдзячныя за праведзеную працу па зборы матэрыялаў музея, за тое, што маем магчымасць гэтымі матэрыяламі карыстацца.
(уручаюцца кветкі Новікавай Г.М.)
Настаўнік:
Вуліц у нашым Красным – 23. І гэта - наша будучая праца. А сёння мы гаварылі толькі пра тыя вуліцы, назвы якіх звязаны з далёкім 1944 годам, з вызваленнем Краснага ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, бо рыхтуемся да святкавання 65-ай гадавіны Перамогі .
Першы чытальнік: (на фоне песні “Жураўлі”)
Каго зямлёй на фронце засыпала,
Вяртаўся хто з таго на гэты свет,
Той не забудзе, колькі каштавала
Вайна крыві і непапраўных бед.
Асенніх рос халоднае святло,
Падковамі на шчасце шлях падбіты.
Якое, людзі, гора тут расло!
Якое тут калосіць сёння жыта!
Навекі слава тым, хто ў полі ратным
Загінулі за родныя палі,
За наш народ, за лёс народаў братніх,
За дзень наступны усяе зямлі.
Няпраўда, што засыпалі іх жвірам, —
Ім у стагоддзях вечна жыць і жыць.
Стаяць яны, як абаронцы міру,
На самым на пярэднім рубяжы.
Другі чытальнік:
Зямля! Не ведала ты, мусіць,
Такіх пакут паміж вякоў —
А, колькі легла ў Беларусі
Яе дачок, яе сыноў.
А колькі, сэрцамі адданых,
Між дзён суровых і цяжкіх —
Братоў, сясцёр тут пахавана,
Што ратавалі нас усіх. Мне гэта ўсё да болю блізка,
I я ўспамінамі жыву,
Дзе ні іду ля абеліскаў —
Схіляю нізка галаву...
Настаўнік : Нам не забыць ні хат, ні нават траў,
Што супастатам спалены, стаптаны,
Благаславенне тым, хто ў бітве паў
За край, што для жыцця адваяваны.
Аўтар:
Пшэннік Тамара Францаўна,
настаўнік беларускай мовы і літаратуры
